Zinvol leven Joop Verhaar, oud-chauffeur en ex-boekhouder
‘Vergelijk je niet met anderen, dat leidt tot veel onvrede’
Hij fietst duizenden kilometers per jaar. Alleen, zonder iemand lastig te vallen. Dat is ook Joop Verhaars devies: val de ander niet lastig met je oordelen en ideeën, dan wordt het leven een stuk aangenamer.
Fokke Obbema5 april 2020
Je kunt me wel een zonderling noemen’, zegt hij, half ernstig, half schertsend. Joop Verhaar, voormalig vrachtwagenchauffeur, marktkoopman, winkelier en boekhouder woont in een huisje in het dorpje Oeken, in de buurt van Zutphen. Normaal gesproken zou hij begin dit jaar hond, gitaar en racefiets in zijn bestelbus hebben gestopt en naar Zuid-Europa zijn gereden. Om daar maandenlang door Spanje en Italië te fietsen en in zijn busje te slapen. Vrijheid, dat is voor hem de sleutel tot het leven. Dit jaar heeft de coronacrisis roet in het eten gegooid, waardoor de 69-jarige Verhaar zijn kilometers langs de IJssel en op de Veluwe maakt.
Als vijfde zoon in een gezin met elf kinderen ervaart hij volop vrijheid. Hij groeit op in Nieuw-Lekkerland in een gereformeerde omgeving. Maar de ‘Biblebelt’ staat zijn vrijheidsgevoel niet in de weg: ‘We hadden een eigen terrein tussen de dijk en de Lek. Mijn ouders hadden niet de tijd om ons te volgen. Op zondag werd je naar de kerk gestuurd, dan ging je bij het talud het pad van de dijk af en kwam je op een plek waar je alle kaartspellen leerde die er te leren zijn. Kwam je thuis dan werd je gevraagd waar de preek over ging. ‘Vergeten’, zei je dan. Was het ook goed.’
Als enige van de elf kinderen dringt hij door tot het hoger onderwijs – de kweekschool rondt hij begin jaren zeventig af, ook al verliest hij een jaar aan gitaarspelen. Voor de klas staat hij maar kort en ook zijn latere hbo-studies Engels en economie leiden niet tot gebaande carrièrepaden. Eerst lonkt de vrijheid van het truckersbestaan, in dienst van zijn broers. Later komt de boekhouding van een biologische bakkerij toevallig op zijn pad: ‘Ik ben nooit carrièregericht geweest, ik heb altijd maar wat aangerommeld, maaide het gras dat voor mijn voeten kwam. We hadden ook maar weinig nodig, mijn vrouw kwam van een boerderij in Twente.’
Met zijn Hanneke die hij op zijn 24ste ontmoet, krijgt hij een zoon en een dochter, allebei inmiddels volwassen. In 2008 overlijdt zijn vrouw aan een hersentumor, enkele weken later krijgt hij een eerste hartaanval. ‘U heeft hartenpijn, zei de verpleegkundige van de ambulance. Dat klopte, ik had zo veel stress. Daarna heb ik nog twee hartaanvallen gekregen.’ Dat weerhoudt hem er niet van te fietsen – na Hannekes dood is er eerst een tocht van Oeken via Middelburg naar Malaga, zesduizend kilometer, ‘om de pijn eruit te fietsen’. Onderweg geniet hij van zijn vrijheid: ‘Ik had geen kaarten nodig, je hoefde alleen maar de zee rechts te houden en de blauwe lucht boven je.’ Het ‘eruit fietsen’ lukt maar gedeeltelijk: ‘Dat kan natuurlijk niet echt. Als ik naar het dorp fiets, kom ik langs de begraafplaats, dan rij ik op twintig meter van haar graf. Hoe vaak voel ik dan niet een traan?’ Met fietsen vult hij zijn dagen: ‘Je moet verder met je leven. Wat kan je anders, zitten kniezen? Nou dat heb ik niet gedaan. Dat zou zij ook niet hebben gewild.’
Wat is voor u een zinvol leven?
‘Een Belgische schrijver zei ooit dat het er in het leven om gaat anderen zo min mogelijk overlast te bezorgen. Dat heeft me altijd aangesproken, de anderen ruimte geven. Zo heb ik me als trucker op de weg altijd gedragen, ik rijd zo rechts mogelijk. Zo fiets ik ook, de ruimte geven en nooit overlast bezorgen. Jij hebt jouw vrijheid en de ander heeft de zijne. Het gaat erom dat je die van elkaar respecteert.’
Maakt die vrijheid het leven zinvol?
‘Zinvol is vooral als je iets voor anderen kan betekenen – voor mensen die het rottiger hebben dan jij. Ik heb dat in mijn leven wel gedaan, in het dorp heb ik vrijwilligerswerk gedaan als penningmeester voor verenigingen en als chauffeur van de buurtbus. Maar ik ben ook altijd erg op mezelf gericht geweest. Ik zei laatst tegen een nicht van me bij het weggaan dat ik zo over mezelf had zitten lullen, zo op mezelf gericht. Zegt ze: ‘Joop, wie niet? Iedereen is dat toch?’.’
Bent u zo egocentrisch?
‘Nou, ik vind mezelf in ieder geval niet belangrijk. Op een groepsfoto sta ik altijd op de achterste rij, helemaal aan de rand. Ik ben er wel, maar vind het verder wel goed. Mijn levensmotto is: als ik jullie niet lastig val, val mij dan ook niet lastig. Dat zouden meer mensen moeten doen — anderen niet lastigvallen met hun ideeën, meningen en oordelen. Wat ze nu allemaal op sociale media tegen elkaar zeggen, dat is toch verschrikkelijk? Ik weet er niet veel van hoor, ik heb alleen Whatsapp voor berichtjes en Strava voor het fietsen, maar wat ik erover hoor en lees… bemoei je toch met jezelf, denk ik dan.
‘Het begint ermee dat mensen zich met anderen gaan vergelijken. Dat moet je niet doen. Ze denken dan dat anderen het beter hebben getroffen. Dat is vaak maar schijn. Dat vergelijken leidt tot veel onvrede. Het materialisme van deze tijd, die mensen die met een chagrijnig gezicht in hun nieuwste Mini Cooper zitten, waar gaat dat over? Of kijk eens in jachthavens, waar iedereen kijkt naar de man met de grootste boot, alsof die het gelukkigst is.
‘Vergelijken leidt ook tot streven naar perfectie. Daar hebben we door de sociale media ook veel last van. Maar waar staat dat dat moet, perfectie? Die aangeharkte tuinen die je hier overal ziet, met de mooiste tegels, het is allemaal om indruk te maken op anderen. Ik zie dat als onvrijheid, je doet iets omdat iemand anders iets erover kan denken. Bij mij staat juist niet-perfect hoog aangeschreven, kijk maar naar buiten (wijst naar zijn rommelige tuin).’
Heeft u dat uw kinderen ook bijgebracht?
‘Ik heb ze als levensles meegegeven: het maakt niet uit wat je doet, maar wat je doet moet je met plezier doen. Want als je geen plezier meer aan de dingen beleeft, wordt het leven een hel. Die les hebben ze zich ook eigen gemaakt – ze hebben geen grote carrières, maar wel plezier. Mijn dochter, die bij de NS werkt, heeft als spreuk in haar flatje hangen: ‘Er is meer dan werken in het leven.’ Daar kijk ik met genoegen naar.
‘Met plezier bedoel ik niet het hedonistisch najagen van pleziertjes. Het gaat mij om tevreden zijn met wat je hebt, wat het lot je toebedeelt. Je hebt niet veel geld nodig, zeker niet, dat zit eerder in de weg. Want als je het hebt, moet je ervoor zorgen, dat maakt weer onvrij. Met keihard werken heb ik nooit meer dan 40 duizend bruto per jaar verdiend. Vind ik een hoop geld trouwens. Ik heb buffertjes gehad, die zijn wel nuttig. Die helpen je niet afhankelijk te zijn, dan hoef je je niet aan banken of verzekeraars uit te leveren. Maar meer geld dan een buffertje schept geen vrijheid, het leidt alleen maar tot de aandrang meer te willen hebben. Dan ben je een slaaf in de materiële race.
‘Ik heb me in mijn leven bijna nooit tekortgedaan gevoeld en ben maar zelden verongelijkt geweest. Niet moeilijk doen, dat vind ik belangrijk. Conflicten ga ik bij voorkeur uit de weg: als ik zie dat ik er recht op af loop, ga ik rechts, links en weer links eromheen en vervolg ik mijn pad. Ik ben echt een harmoniemens.’
Hoe ervaart u ouder worden?
‘Dat is iets waar ik ook het liefst omheen loop. Mijn devies is: niet zeuren en doorgaan. Ik zat vorig jaar 340 dagen op de fiets, heerlijk. Iedere dag heb ik zere benen, maar zodra ik erop zit, is het over. Ik ga ermee door zolang als ik kan. Ik heb het afgelopen jaar bijna 22 duizend kilometer gefietst, daar ben ik best wel trots op. Wat voor zin dat heeft? Nou, dat ik er plezier aan beleef en er niemand mee lastigval.’
Wilt u nog iets bereiken?
‘Om purnahmada – alles is goed, in het Sanskriet, ook als het niet goed is. Het lijkt me mooi als ik zo nog eens in het leven kom te staan. Ik heb die woorden van mijn vrouw geleerd, ze was erg spiritueel. Ik ben dat niet. Ik heb weleens een spiritueel boek van haar geprobeerd te lezen, het Kennisboek. Na twee van de vierhonderd bladzijden heb ik het huilend weggelegd, er was geen zin waar ik de zin van begreep.
‘Ik keur het niet af hoor, het was mooi dat zij er baat bij had, vooral in haar laatste maanden. Dat juist mijn vrouw uit is gekozen om veel te jong te sterven, daar valt geen verklaring voor te geven. There is no logic to this – who is picked to stay or go, zingt Lou Reed. Dat heb ik op haar begrafenis nog aangehaald.’
Hoe kijkt u aan tegen uw eigen dood?
‘Ik ben net opa geworden en natuurlijk hoop ik mijn kleinzoon nog een paar jaar mee te maken. Maar zo niet, dan niet. Wie ben ik nou helemaal? Na een paar jaar is iedereen me vergeten. Nou ja, mijn kinderen misschien niet – ik heb het ook nog steeds over mijn vader die twintig jaar geleden overleed. Maar de rest wel. Met onze ratio denken we heel wat te zijn, maar in feite ben je niet meer dan een zoogdier dat een onderdeel is van het grotere geheel. Een zoogdier krijgt nageslacht en gaat dan in de natuur dood, of wordt door de mens geslacht. Wij zijn net zo’n onderdeel van het geheel. Dat is een gedachte die mij wel rust geeft.
‘Ik heb geen angst voor doodgaan. Bij mijn tweede hartaanval dacht ik dat het zover was, want ik kreeg aanval op aanval en had verschrikkelijke pijn. Ik zag het plafond en dacht: dit kan weleens het laatste beeld zijn dat ik zie. Ik bleef deadly calm. Of er na de dood iets is, kunnen we niet weten. Wat heeft het dan voor zin erbij stil te staan? Ik doe dat in ieder geval niet –de dood is weer zo’n conflict dat ik uit de weg ga.’
BOEKTIP: In Patagonië, Bruce Chatwin
‘Ooit had ik het plan te reizen naar dit uiterste stukje aarde, helemaal in het zuiden van Argentinië en Chili. Ik betwijfel of het er ooit nog van komt, vanwege het vliegen, maar dit boek is een prachtige reisbeschrijving van een gebied waar het helse klimaat ervoor zorgt dat de wereld nog vrij ongerept is. Chatwin schrijft mooi over de weirdo’s die in Patagonië belanden en daar proberen zin en vorm aan hun leven vorm te geven.’