Mountainbikers walsen zeldzame reptielen plat. ‘Ik lig hier echt wakker van’

Quote

Mountainbikers walsen zeldzame reptielen plat. ‘Ik lig hier echt wakker van’


Een doodgereden zandhagedis op De Sprengenberg, Sallandse Heuvelrug Beeld Anton van Beek, Albert van der Maat

Afgelopen week lagen er weer een paar. Platgereden zandhagedissen op een mountainbike-pad in het natuurgebied Sallandse Heuvelrug. Anton van Beek, reptielenbeschermer, ziet ze haast dagelijks liggen op de smalle, zandige paadjes. Er moet wat gebeuren, vindt hij.

Joop Bouma 11 mei 2020, 9:47

In de krant van 7 april stond een bericht met goed nieuws: er is weer hoop voor de kamsalamander in de Overijsselse natuur. In vier poelen op het landgoed De Sprengenberg, onderdeel van de Sallandse Heuvelrug, zitten tien kamsalamanders. Landgoedeigenaar Natuurmonumenten was bang dat door opeenvolgende droge zomers en een woekerend virus het doek voorgoed was gevallen voor het diertje. In een poging het tij te keren waren de poelen waarin de salamander leeft, groter gemaakt en bijgevuld met water. En ja hoor, ze zitten er nog. Dat mocht wel in de krant, vond boswachter Ruben Vermeer, die zich had ingezet voor de zeldzame salamander.

Geweldig, vindt ook reptielenkenner Anton van Beek uit Holten. Maar in zijn reactie op het juichverhaal over de herrezen kamsalamander zit een cynisch ondertoontje. Was Natuurmonumenten maar net zo fanatiek in het beschermen van de zandhagedis, vindt hij. Van Beek is conservator van het Natuurmuseum Holterberg. Hij inventariseert al ruim twintig jaar reptielen en amfibieën in nationaal park Sallandse Heuvelrug – een beschermd Natura2000-gebied.

Terreinfietsers met de blik op oneindig
Hij loopt er dagelijks. Het reptielenseizoen nadert. In mei en juni zijn ze op hun actiefst. Dan zoeken ze zonnige, warme plekjes om op te warmen en eieren te leggen. Zandvlaktes, maar ook mulle mountainbike-paden zijn aantrekkelijk voor de koudbloedige reptielen. Terreinfietsers met de blik op oneindig zien de beestjes niet, of te laat en rijden ze met hun dikke banden aan flarden. Van Beek heeft hele reeksen foto’s van stukgereden reptielen. In de afgelopen weken verstuurde hij bijna dagelijks foto’s van doodgereden reptielen op de ATB (All Terrain Bike)-paden aan Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de provincie. Reacties kreeg hij niet.

Hij vindt op de smalle paadjes niet alleen dode zandhagedissen, ook hazelwormen en levendbarende hagedissen, dieren op die op de Rode Lijst van bedreigde soorten staan. Op de Sallandse Heuvelrug ligt bijna 50 km aan ATB-routes, bij goed weer rijden er wekelijks tussen de 800 en 1000 terreinfietsers, meldt Reind Brouwer van Wielervereniging Holten.

Afgelopen jaar publiceerde Anton van Beek een samenvatting van een jaar reptielen inventariseren. In 2018 vond hij 47 doodgereden reptielen op de ATB-paadjes. Hij stuurde zijn inventarisatie aan Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer, eigenaren van het gebied en aan de toezichthouder, provincie Overijssel. Er is na dat rapport wel wat gebeurd, maar beslist onvoldoende, zegt Van Beek.


Een doodgereden zandhagedis op een mountainbikepad op landgoed De Sprengenberg, Sallandse Heuvelrug. Beeld Anton van Beek

Dode reptielen zijn ‘nevenschade’
Ook nu er tijdelijk een stukje van de route door Staatsbosbeheer met een hek is afgesloten tot 1 oktober, worden zandhagedissen en hazelwormen nog steeds doodgereden. Het hek werd vernield en opzij gegooid. Sommige ATB’ers laten zich niet tegenhouden. Van Beek vindt dat mountainbikers niet thuishoren in een kwetsbaar Natura2000-natuurgebied, maar daar denkt de provincie anders over.

Twee miljoen recreanten genieten ieder jaar weer van de Overijsselse natuur, aldus Herman Dorgelo, woordvoerder van Gedeputeerde Staten. Daar horen terreinfietsers bij. Dat er reptielen worden doodgereden, beschouwt de provincie als ‘nevenschade’. “We doen er natuurlijk alles aan om die schade te voorkomen en we houden ook toezicht.”

Ook boswachter en ecoloog Ruben Vermeer van Natuurmonumenten ziet de reptielensterfte als een onvermijdelijke, bijkomende schade van de recreatie. De vergelijking met de kamsalamander gaat niet op, vindt Vermeer. Want van de zandhagedissen zijn er veel meer in het gebied. Het dier is weliswaar beschermd, ‘maar er leven er duizenden in de heidevelden van de Sallandse Heuvelrug’. Van de kamsalamanders zitten er nog maar tien in vier poelen. De reptielen worden ook doodgereden op de verharde fietspaden en door auto’s op de ‘Toeristenweg’ tussen Nijverdal en Holten, zegt boswachter Vermeer.

Richtingaanwijzers voor zandhagedissen
Ook de zandhagedis verdient bescherming. Daar heeft Natuurmonumenten veel aan gedaan, vindt de boswachter. “De helft van het ATB-traject is al omgeleid, meer door het bos. We hebben proeven gedaan met schelpen en boomschors op de paden om het voor zandhagedissen minder aantrekkelijker te maken. En we hebben zandplekken aangelegd om ze een alternatief leefgebied te bieden.” Provinciewoordvoerder Dorgelo vertelt dat er ruim honderd van die zandplekken zijn gemaakt. Van Beek moet er om lachen. “Ja, die veldjes! Ze hebben zeker ook richtingaanwijzers geplaatst voor zandhagedissen? Zo van: dáár moeten jullie gaan liggen in de zon?”


Een doodgereden hazelworm Beeld Anton van Beek

Het verbieden van terreinfietsers in een Natura2000-gebied is geen optie, zegt boswachter Vermeer. “De provincie vindt dat er ruimte moet zijn voor recreatie. Mountainbiken kan niet verboden worden. Daarom proberen we het gebruik zo veel mogelijk te stroomlijnen. Want als je dat niet doet, gaan ze op alle paden rijden en dan krijgen we problemen met wandelaars.”

Voor reptielenbeschermer Van Beek is er maar één oplossing: “Als de ATB-routes er dan toch moeten zijn, leg ze dan in het bos. Niet in de open stukken, waar de combinatie van zand en zon als een magneet werkt op reptielen.” Vorig jaar deed Ravon, kennisorganisatie voor reptielen, op verzoek van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer een onderzoek naar mogelijke maatregelen om de reptielensterfte te voorkomen. Ravon concludeerde dat de enige serieuze oplossing het verleggen van de routes is, naar dicht en donker bos.


Een doodgereden hazelworm op de Sallandse Heuvelrug Beeld Anton van Beek

Die mogelijkheid wordt ook zeker nog onderzocht, zegt de provincie. En Anton van Beek wordt bij dat overleg betrokken, aldus woordvoerder Dorgelo. “Wij zoeken naar een goede balans tussen herstel en bescherming van de natuur en het openhouden van het gebied voor de vele bezoekers.”

Reind Brouwer, oud-bestuurder van Wielervereniging Holten, zegt dat de leden van zijn club best bereid zijn mee te werken aan oplossingen. “Als het anders moet, doen we het anders. Maar sommigen vinden Anton van Beek wel iets te fanatiek. Er liggen plannen om de route helemaal uit het zanderige gebied weg te halen. Alleen dat is niet zo makkelijk, want we moeten dan voor een alternatieve route medewerking hebben van een grondbezitter. En die werkt nog niet erg mee.”

‘Was ik er maar nooit aan begonnen’
Walter de Wit was jarenlang beheerder van nationaal park Veluwezoom bij Arnhem. Eind vorig jaar was hij aanwezig bij de ingebruikneming van een nieuwe, 54 kilometer lange mountainbike-route in dit natuurgebied van ­Natuurmonumenten. Hoewel De Wit ooit groot voorstander was van de route, stond hij nu met gemengde gevoelens bij de feestelijkheden. “Eind jaren negentig vonden we dat een ATB-route een bijdrage kon leveren aan het voorkomen van conflicten tussen mountainbikers en wandelaars. Als ik toen had geweten wat de gevolgen waren voor de reptielen en amfibieën in het gebied was ik er nooit aan begonnen.”

Marc van den Tweel, algemeen directeur van Natuurmonumenten en zelf fanatiek mountainbiker, opende afgelopen november de nieuwe ATB-route. In strak fietspak koerste hij het eerste rondje. De Wit: “In dit nationaal park is in een prachtig open beukenbos een crossbaan gegraven, waarvoor grote gaten zijn gemaakt. Nota bene een bosgebied waarvan Natuurmonumenten eerder stelde dat in dit inheemse bostype nooit meer gegraven zou worden. Tijdens de openingstoespraak repte Van den Tweel met geen woord over eventuele schadelijke gevolgen voor reptielen. Het woord natuur is niet een keer genoemd.”


Marc van den Tweel (links), algemeen directeur van Natuurmonumenten, bij de opening van de vernieuwde mountainbike-route in nationaal park De Veluwezoom. Beeld Walter de Wit

Walter de Wit steunt reptielenbeschermer Anton van Beek in zijn pogingen om de ATB-route in de Sallandse Heuvelrug verplaatst te krijgen. De Wit, 75 inmiddels: “De natuur is helaas ondergeschikt geworden, het beleid is puur gericht op recreatie en de verkoop van vignetten aan mountainbikers. Ik lig hier echt wakker van.”

Volgens Marjolein Koek, woordvoerder van Natuurmonumenten, is er bij de ingebruikneming van de route wel degelijk over het natuurbelang gesproken. “Het hele punt van de nieuwe route is dat er veel meer rekening is gehouden met de natuur dan bij de oude route. Onze missie is natuurbescherming en het openstellen van de Nederlandse natuur voor mensen die ervan willen genieten. Het ontwerp van de mountainbike-route in de Veluwezoom houdt rekening met die balans en is in samenspraak met ecologen gemaakt. De meest kwetsbare delen van het gebied worden ontzien.”

[twitter.com]