Leidt wielrennen tot hartfalen?

Twee wielerdoden in minder dan twee weken: leidt wielrennen tot hartfalen?



In Nederland en België samen stierf sinds 1970 bijna ieder jaar een wielrenner te vroeg

De recente dood van twee Vlaamse renners versterkt de gedachte dat wielrennen niet altijd gezond is. Volgens sportcardioloog Rienk Rienks is daar echter geen wetenschappelijk bewijs voor. Wel betoogt hij dat de jaarlijks verplichte screening niet volstaat.

Door: Erik van Lakerveld / Volkskrant

Twee wielerdoden in minder dan twee weken tijd. Eerst Michael Goolaerts, de 23-jarige Vlaming die overleed na een hartstilstand in Parijs-Roubaix. Daarna een 25-jarige Vlaming, Jeroen Goeleven, ook door hartfalen. De lijst te vroeg gestorven renners groeit. In Nederland en ­België samen is het bijna elk jaar wel raak. Albert Megens, schrijver van het boek Requiem voor een Wielrenner, telde 68 doden sinds 1970. Dat roept vragen op over de risico's van wielrennen, met name voor het hart. Rienk Rienks, sportcardioloog aan het Universitair Medisch Centrum in Utrecht, legt uit.

De lijst met overleden wielrenners is lang en vaak is er sprake van hartfalen. Is wielrennen gevaarlijk voor het hart?
'Dat wordt niet algemeen gedacht. Het is een beetje speculeren, want er is niet veel onderzoek naar gedaan. Uit een recente Deense studie blijkt dat sporten als marathon, triatlon en obstacle runs de riskantste sporten vormen. Wielrennen wordt niet met name genoemd. Wielrenners hebben wel vaak een groot hart. Daar bestaat een duidelijke relatie met boezemfibrileren, een vorm van hartritmestoornissen, maar dat er sprake zou zijn van een oversterfte in vergelijking met andere sporten bij het wielrennen? Dat is nooit beschreven.'

Zo'n vergroot hart, een sporthart, klinkt gevaarlijk.
'Nee, een sporthart is een normaal hart, maar groter. Het belangrijkste kenmerk van een sporthart is dat het weer weggaat als je niet meer aan sport doet.'

Sporten is gezond, maar is ­topsport dat niet?
'In principe is sporten gezond, omdat het de belangrijkste risicofactoren positief beïnvloedt. Cholesterol, suiker en bloeddruk reageren allemaal heel goed op sporten. Het hart houdt er ook van, want de conditie van het hart wordt beter en je verkleint de kans op problemen met de kransslagaderen. Voor de preventie van hart- en vaatziekten is dat prima.

'Dan heb ik het over iemand die normaal sport, een paar keer per week. Voor mensen die heel intensief sporten, of dat langdurig doen, is het maar de vraag of dat goed is voor het hart. Dat is niet zeker. Er treedt slijtage op, met name de rechterhartkamer.'

Goolaerts was pas 23. Slijtage zou vreemd zijn. Wat kan daar ­gebeurd zijn?
'Het kan allerlei redenen hebben. Het was een jonge gast. De kans op problemen met de kransslagader, die kunnen leiden tot een hartaanval, is daardoor laag. Dat past meer bij 40-plussers.

'Hij kan last hebben gehad van een ontsteking van de hartspier. Dat kan reden zijn voor hartritmestoornissen en van daaruit een hartstilstand. Een ontsteking van de hartspier kan ontstaan vanuit griepachtige verschijnselen. Als mensen koorts hebben en zich niet lekker voelen, zit er soms een virus op het hart. Als je je gewoon gedraagt, merk je er niets van, maar als je op topniveau gaat sporten, kan dat tot elektrische instabiliteit leiden. Het is belangrijk dat renners die zich voor een ­wedstrijd niet lekker voelen niet op het zadel worden gedwongen. Dat werkt risicoverhogend.

'Medicijnen kunnen ook een rol spelen. Sommige middelen kunnen ritmestoornissen geven. Pijnstillers of antibiotica. Je ziet wel vaker in dit soort gevallen dat later blijkt dat de sporter iets onder de leden had en een bepaald medicijn kreeg. Er bestaat zeker ook een kans dat dit een niet-ontdekt aangeboren probleem is geweest. Zoiets kan zich ondanks goede screening goed verbergen.'

Verbergen? Dus de verplichte screening die profrenners jaarlijks ondergaan is niet afdoende?
'Helaas niet. Het belangrijkste probleem is een verdikte hartspier. Dat geeft een grotere kans op overlijden door ritmestoornissen, maar is niet zomaar te zien. Andere afwijkingen, elektrische hartziektes noemen we die, zijn soms duidelijk te zien op hartfilmpje en soms niet. Dan varieert het hartfilmpje: de ene keer normaal, de andere keer abnormaal.

'Als een sporter een neefje heeft dat op 20-jarige leeftijd is overleden, ben je extra alert. Maar de helft van de problemen is niet familiegebonden. Dat is het vervelende. Ergens stokt je diagnostisch vermogen. Je haalt er 50 à 60 procent uit, niet meer dan dat. Behalve als je een mri-onderzoek doet. Dat is kostbaar.

'Het standaardonderzoek is een echo en een inspanningstest. Daar kan je veel uit opmaken, maar voor die kleine zaken heb je uitgebreid onderzoek nodig. Zo worden abnormale kransslagaderen eenvoudig ­gemist. Al kan je het wel opmerken. Ik kom het regelmatig tegen bij jonge sporters, die duizelig waren na een inspanning of druk op de borst voelden. Als ze 60 waren geweest zullen alle cardiologen daar meteen aan denken. Ik ben daar ook bij jongeren nogal op gespitst.'

Als de standaardtests niet alles in kaart brengen, moeten sportbonden dan niet veel uitgebreider laten testen?
'Er is een grote discussie geweest over preventief screenen, maar het lastige is dat bij jonge mensen de kans dat er iets gebeurt heel laag is: 1 of 2 op de 100 duizend. Dan moet je verdomd goed zijn om die er uit te pikken. De natuur maakt het ons makkelijker bij de oudere sporter, dan loopt het risico op naar 1 op 1.000 en meer. Bij die groep is een uitgebreide screening maatschappelijk makkelijker te verdedigen.

'Toch zijn er bonden en clubs die er anders over denken. Zij kijken - en dat klinkt cru - naar hun sporters met een economische blik. Als je miljoenen investeert in sporters zoals dat in het voetbal gebeurt, dan is het economisch gezien peanuts om een paar honderd euro extra te betalen voor een uitgebreide screening. Als je daarmee een bepaalde zekerheid krijgt, is dat begrijpelijk. Zo eist de Fifa een echo van het hart.'

Wat zijn dan de extra kosten?
'Voor een paar honderd euro kun je bij een sportarts een inspanningstest en keuring doen. Dat is het ­standaardpakket. Met een paar honderd euro extra krijg je er een echo bij. Voor 500 euro heb je een coronaire scan en een mri-scan. Doe je alles, dan zit je rond de 1.500 euro. Dan heb je de atleet van voor tot achter bekeken. Maar dan nog ben je niet helemaal zeker. De honderd procent haal je nooit.'

Peter Winnen over de valkuilen van het wielrennershart



De benen zijn moe, het hoofd is moe, alles is moe, maar mijn hart is in topvorm

Het fysieke hart is een bijzonder plastische pomp, het voegt zich naar de behoefte. Het is genereus, dociel zelfs. Op mijn 15de begin ik met opnemen van de ochtendpols. Ik daal al snel af naar 48 slagen per minuut. Soms naar 42, maar dat is omdat er af en toe een samentrekking wegvalt. Hoewel het me soms angst inboezemt, ben ik vooral trots op mijn rustige hart. ­Natuurlijk, het aantal trainingsuren doorgebracht in het racezadel is niet te vergelijken met dat van de professionals en de koersen zijn qua afstand minder dan een tiende, toch begint het al een beetje op de dwaze harten van mijn helden te lijken.

Ik ben een jaar of vijf beroepsrenner als ik een persoonlijk record vestig van 28 slagen. Het gebeurt op de voorlaatste dag van de Giro, tussen de ochtend- en de middagetappe. Ik lig op bed en tel. Kalm als de dood is de rustpols. Maar wat deugt er niet? Na drie weken fietsen hoort een hart niet meer zo traag te slaan en al helemaal niet na een hectische ochtendrit. Het hoort vermoeid te zijn en rusteloos. De benen zijn moe, het hoofd is moe, de ingewanden zijn moe, alles is moe, maar het hart lijkt me compleet gestoord in aangepastheid. Het is in topvorm.

Het innerlijke hart was te rusteloos voor het gewone leven, het ­fysieke hart te sterk

Wielrenners springen niet zachtzinnig om met hun harten. De naald staat vaak en langdurig in de rode zone. Maar ze blijven het vanzelfsprekend vinden dat de motor in de borst blijft brullen. Wat hen werkelijk drijft, huist in de diepte van de boezems: eerzucht, ambitie, passie, de noodzaak van het grensoverschrijdende, liefde voor de sport, liefde voor het meisje, liefde voor de liefde; de noodzaak te worden liefgehad. Zo groot is de liefde soms dat een hart scheurt.

Het is 1990. Het medisch team van de ploeg waarin ik rijd, houdt onze harten goed in de gaten. Regelmatig vinden er zogenaamde 24- uurregistraties plaats. Dat betekent trainen met een kastje, eten met een kastje, slapen met een kastje, vrijen met een kastje. Van de twintig coureurs blijkt er maar eentje een volledig storingsvrij hart te bezitten. Niet dat de negentien anderen gevaar lopen - niemand krijgt het advies te stoppen - maar het is duidelijk dat gezondheid in het wielrennen een rekbaar begrip is.

Die ene supergezonde is na zijn carrière zwaar verslaafd geraakt aan amfetamines. Het innerlijke hart was te rusteloos voor het gewone leven, het ­fysieke hart te sterk.

Zo nu en dan zie ik achter het glas van een reliekschrijn in een basiliek het hart van een lang geleden gestorven heilige. Het is nauwelijks te bevatten dat het leerachtige, sterk gekrompen zakje ooit geklopt heeft in de borst van een levend wezen. Maar ik kan me zonder moeite voor stellen hoe in de donkere holte intense devotie heeft gewoed, en liefde, compassie, eerzucht, twijfel, dwaasheid; de pijnlijke oorlog tegen een regiment demonen die zelfs - of juist - een heilige op aarde bezoeken.

Wanneer een wielrenner plotseling omvalt denk ik aan deze ingedroogde orgaantjes. Ik hoor de echo's van te jong verstilde harten waardoorheen de wind van al te menselijk verlangen heeft gewaaid- als door een open raam.

Bedankt voor het delen, Cecchini.

Als overlever van hetzelfde als wat Goolaerts overkwam is dit voor mij zeker een interessante vraag. Mijn cardioloog zegt ongeveer hetzelfde als wat in bovenstaand artikel beweerd wordt: inspanning is in principe prima, maar topsport niet. Ik kan me niet voorstellen dat het risico dat aan marathon / triatlon kleeft niet ook aan het wielrennen zou plakken. Mijn hartstilstand trad in ieder geval op toen ik in fysieke topvorm was, waarschijnlijk als gevolg van een door boezemfibrilleren ernstig verzwakte pompfunctie.



1 keer gewijzigd. Laatste wijziging: 23/04/2018 12:46 door Spaak.

Goed werk mag lang duren. Alsnog bedankt, Cecchini.

Eerst dus Jan Janssen in 68 foto's en daarna Peter Winnen's hartslag van 28.

Ondergetekende is één van de weinigen op dit prikbord, naar ik mag hopen, die daar een fatsoenlijk antwoord op mag geven.
Toch is het antwoord op de vraag of wielrennen leidt tot hartfalen ontkennend.

Het is wel een beetje een kwestie van semantiek, maar hartfalen wordt doorgaans alleen gebruikt voor het syndroom, dat voornamelijk gekenmerkt wordt door het al dan niet ernstig tekortschieten van de pompfunctie van het hart. Een aandoening ook van de oudere mens. Prevalentie schiet de hoogte in, zodra de 60, 70 wordt gepasseerd. In ernstige vorm is de prognose erg slecht, kop of munt in het eerste jaar. Maar ook in zijn algemeenheid is de prognose na 5 jaar nog slecht, vaak veel slechter dan menige kanker. Plotse hartdood wordt dan een steeds hoger risico.

In de pers wordt het woord hartfalen nog veelvuldig geïnterpreteerd als een hart, dat uiteindelijk faalt.
Maar van iemand, die op een natuurlijke wijze sterft wordt ook niet gezegd, dat het hart dan heeft gefaald. Bij het tekortschieten in de pompfunctie faalt echter het hart voortdurend in het voldoende en adequaat genoeg rondpompen van bloed, dat dan weer leidt tot problemen elders. Een vicieuze cirkel derhalve.

Een renner leidend aan hartfalen met een maximaal zuurstofopnamevermogen van zeg 20 ml/kg/min (3,5 ml/kg/min is nodig in basale rusttoestand) kan amper even in de buik van het peloton mee. Eeuweling Robert Marchand ging ooit in twee jaar van 31ml/kg/min naar 35mk/kg/min.

Zelf maakte ik ooit mee hoe het voelt als je een aanval krijgt van atriumfibrilleren, terwijl er meteen een acuut hartfalen zich heeft ontwikkeld.
Op de gewone fiets tegen de wind in weliswaar, maar ik kon niet vermoeider zijn, dan dat ik bezig was met het verbreken van het Werelduurrecord.
Waarschijnlijker was mijn wattage nog alleszins redelijk, maar niet de moeite die ik er voor moest doen.

Bij mij was het na een extreem ver doorgeschoten te snelle schildklier (extreme verwaarlozing), dat leidde tot atriumfibrilleren en (acuut) hartfalen.

Dit is echter een potentieel omkeerbare oorzaak, dus na beteugeling van de schildklier en afvoeren van te veel aan vocht (extra belastend voor het hart) kan het herstel vrij vlot intreden. Binnen 3 weken was ik weer aan het trainen.

Het fenomeen plotse hartdood bij jongeren tot 35 jaar (dus ook bij wielrennen) is een heel apart fenomeen en moet toch zo veel mogelijk los worden gezien van de mogelijke hartkwalen op latere leeftijd. Wel zijn er aanwijzingen, dat levenslange duurtraining toch vaker zal leiden tot hartritmestoornissen.
Het boek, the Haywire Heart, dat dit behandelt, zij het ook vanuit het perspectief van de hardloper, moet ik nog steeds helemaal lezen.

Het is bekend, dat atrium- of boezemfibrilleren (echt meerdere honderden samentrekkingen per minuut) tot een verzwakking of zelfs ineenstorting van de pompfunctie kan leiden. Mede door de chaotische inwerking op het elektrisch centrum van het hart, verantwoordelijk voor regelmatige hartslag en fatsoenlijk afmaken van de cycli.
Boezemfibrilleren op zichzelf is echter tamelijk onschuldig, hoe gek dit ook klinkt. Een copieuze maaltijd kan al voldoende aanleiding zijn. Meestal ontstaat er snel een spontaan herstel van het sinusritme. Maar als de pompfunctie al (ongemerkt) verzwakt is door welke oorzaak dan ook dan heb je een probleem.

Causaliteit is in dit soort gevallen heel erg moeilijk vast te stellen. Als wielrennen zou leiden tot hartfalen (causaal, oorzakelijk verband) dan zouden dus alle wielrenners op den duur in meer of mindere mate last moeten krijgen van hartfalen.

De vraag lijkt me eerder of wielrennen correleert met hartfalen, en zo ja in welke mate, en wat de effect sizes zijn. Dit is enorm moeilijk om vast te stellen, al is er misschien met big data in de toekomst een hoop mogelijk.
Als er al een verband is, dan vermoed ik een intervenierend probleem (in feite zegt de cardioloog dat ook: er is al een probleem met het hart zoals een ontsteking, en door het wielrennen wordt dat erger). Dat geldt dan neem ik aan ook voor andere sporten waarbij de hartspier (langdurig) hard moet werken.

En je houdt altijd die ene variabele waarvan je niet zeker kunt weten of die niet in het spel is...

Er is geen causaliteit, denk ik, want Horsie heeft ook de wijsheid niet in pacht, tussen intense sportbeoefening en hartfalen in de betekenis die hier wordt bedoeld bij goed getrainde sporters. Het interveniërend probleem (ontstekingen, medicijnen, dus ook doping, virussen, griep, soms hitte) is natuurlijk wel een ander ding.
Langdurige of opeenvolgende onverantwoorde inspanningen kunnen zeker een trigger vormen.
Dit geldt echter ook bij dagelijkse activiteiten, zij het met een lager risico.

Iemand, met alle respect, die als eerbetoon aan zijn overleden vader, 3 weken nadat hij een marathon onder 3 uur heeft gelopen, de Marathon van Londen gaat lopen bij een hitte van 23 graden Celsius, speelt met Russisch roulette. Het liep dan ook 6 kilometer voor de finish fataal met de jongeman af.
De Schot Callum Hawkins, die onder soortgelijke omstandigheden aan de Goudkust een negative split op de marathon dacht te kunnen lopen (belasting vele malen hoger dan het andere voorbeeld), werd na een hitte collaps bijna een kwartier aan zijn lot overgelaten maar overleefde het.
Mary Keitany beleefde jongstleden zondag in hetzelfde Londen ook voor topsport een bijzonder dramatisch echec na aanvankelijk te ver voor de muziek te hebben uitgelopen.

Sjorsoll Schreef:
-------------------------------------------------------
> En je houdt altijd die ene variabele waarvan je
> niet zeker kunt weten of die niet in het spel
> is...

Bedoel je nu een aangeboren hartdefect of iets anders?

Dat kan natuurlijk ook.

Je hebt mensen die de dood van een wielrenner op de volgende manier afdoen: "Zie je wel, die heb gebruikt". Zo simpel is het niet natuurlijk. De renner heeft zich jarenlang elke dag uitgeput en dat kan heel goed de oorzaak zijn. Het kan ook inderdaad zijn dat de renner gebruikte. Dat weet je gewoonweg niet en dat is een punt voor in de discussie van zo'n onderzoek.

Profwielrenners tot en met pakweg 2012 zijn alvast onbruikbaar om verband tussen hartfalen en wielrennen aan te tonen. Daarbij is doping een te grote factor.
Tenzij artsen toch een direct verband kunnen leggen en aan kunnen tonen dat doping geen rol speelt in de uitkomst, maar dat lijkt me sterk.

Bij plotse hartdood bij jonge sporters zal jarenlange dagelijkse uitputting meestal geen rol spelen, maar wel individuele factoren en omstandigheden, die tot de fatale afloop leiden. Incidentie van 2 op 100.000 sporters is nog steeds heel erg laag en bij zeker de helft ervan is geen duidelijke aanwijzing te vinden dat het voorkomen had kunnen worden. Behalve dan niet geboren worden.

Ik heb levenslang intensief gesport, zij het niet primair duurtraining, maar de omvang was desondanks heel behoorlijk, maar is de Ziekte van Graves Morbus bij mij nu veroorzaakt door wat je dan noemt fysieke uitputting, voor mij een vreemd begrip, want ik heb in mijn leven nooit langer dan 1 kilometer zo hard mogelijk gereden als die ene keer dat ik geëxtrapoleerd de eerste renner werd, die de 1 kilometer met staande start nog onder het huidige wereldrecord reed.
Haast me wel er bij te zeggen dat het een voordelig traject was met in de tweede helft de hulp van Isaac Newton (6 à 7%).
De Ziekte van Graves Morbus is doorgaans voorbehouden aan nog relatief jonge vrouwen en niet de oudere jongere Iman of vrouw).
Predispositie en sommige soorten van stress spelen kennelijk een overheersende rol. Bij mij in overvloed aanwezig.

Uiteraard is alleen voor Horsie het hemd van Horsie nader dan de rok.
Eén aspect wil ik wel benoemen omdat ik daarvan niet zeker ben of kan zijn, maar ik heb achteraf mijn twijfels.
Ik heb heel lang buitengewoon veel krachttesten gedaan met een extreme vorm van torque, gegenereerd door mjijn tweede Wattbike. De eerste was easy.
Het hart is niet alleen gevoelig voor volumebelastingen, maar zeer zeker ook voor drukbelastingen (tijdelijk sterk bloeddruk verhogend).
Bij gewichtheffen worden dan ook extreme waarden geregistreerd.
Wielrennen is bij uitstek de sport waar volume- en drukbelastingen (bovenlichaam) bij elkaar komen en elkaar zullen beïnvloeden.
Echocardiografisch zijn topwielrenners dan ook buitenbeentjes, ook niet goed te vergelijken met marathonlopers..



1 keer gewijzigd. Laatste wijziging: 25/04/2018 01:10 door Horsie is back.

Horsie is back Schreef:
-------------------------------------------------------
> Bij plotse hartdood bij jonge sporters zal
> jarenlange dagelijkse uitputting meestal geen rol
> spelen, maar wel individuele factoren en
> omstandigheden, die tot de fatale afloop leiden.
> Incidentie van 2 op 100.000 sporters is nog steeds
> heel erg laag en bij zeker de helft ervan is geen
> duidelijke aanwijzing te vinden dat het voorkomen
> had kunnen worden. Behalve dan niet geboren
> worden.

De vraag of dagelijks het hart zwaar belasten een rol speelt bij plotselinge hartdood van wielrenners is ongeveer dezelfde als de vraag of wielrennen tot hartfalen kan leiden. Dat kun jij niet nu zomaar beantwoorden als de dokter in het artikel ook een lastig vraagstuk vindt.

-Jij hebt onder het huidige wereldrecord staande 1 km staande start gereden..?

Sterkte met je gezondheid.

Sjorsoll Schreef:
-------------------------------------------------------
> -Jij hebt onder het huidige wereldrecord staande 1
> km staande start gereden..?

Bergaf he. Waar dacht je dat die 6 á 7 procent Isaac Newton vandaan komt?

Haha overheen gelezen. Goed grapje.

Tjappie2 Schreef:
-------------------------------------------------------
> Sjorsoll Schreef:
> --------------------------------------------------
> -----
> > -Jij hebt onder het huidige wereldrecord staande
> 1
> > km staande start gereden..?
>
> Bergaf he. Waar dacht je dat die 6 á 7 procent
> Isaac Newton vandaan komt?

Voor de goede orde, het zwaarste deel (tweede helft) van de kilometer was inderdaad bergaf, dus relatief gemakkelijk er nog enigszins de schwung in te houden.
Het kan zijn, dat ik iets te gemakkelijk extrapoleer, het was tenslotte geen echte kilometer met staande start, maar het was ook zeker geen race van een trimmer.
Het gebruik van een groot verzet in een afdaling is natuurlijk ook bijzonder voordelig ten opzichte van het gebruik in dezelfde situatie op het vlakke.

Sjorsoll Schreef:
-------------------------------------------------------
> Horsie is back Schreef:
> --------------------------------------------------
> -----
> > Bij plotse hartdood bij jonge sporters zal jarenlange dagelijkse uitputting meestal geen
> rol spelen, maar wel individuele factoren en omstandigheden, die tot de fatale afloop leiden.
> > Incidentie van 2 op 100.000 sporters is nog steeds heel erg laag en bij zeker de helft ervan is geen
> > duidelijke aanwijzing te vinden dat het voorkomen had kunnen worden. Behalve dan niet geboren worden.
>
> De vraag of dagelijks het hart zwaar belasten een rol speelt bij plotselinge hartdood van wielrenners is ongeveer dezelfde als de vraag of
> wielrennen tot hartfalen kan leiden. Dat kun jij niet nu zomaar beantwoorden als de dokter in het artikel ook een lastig vraagstuk vindt.

Je kunt natuurlijk pas doodgaan als je eerst geboren bent.
De hele discussie rond plotse hartdood primair bij jongeren en überhaupt lichamelijke inspanning en hart is noodzakelijk en dus prima.
Maar we leven wel in een wereld, waarin we de intensiteit van inspanningen en accumulatie ervan goed kunnen monitoren.
Dit was in de hoogtijdagen van den Eddy echt niet zo. Sterker nog, destijds zou den Eddy door misschien wel 80% van de gewone artsen c.q. sportartsen aangeraden zijn maar niet te gaan fietsen en al zeker niet wat hij daarna daadwerkelijk deed.

Dus de hele discussie heeft in mijn ogen (let wel) soms ook wel iets weg van een moderne hype.
Het probleem blijft natuurlijk, dat ook al kun je een molecule in een heel zwembad detecteren, dat nog niet betekent dat je alle factoren, die tot iets leiden haarfijn kunt uitpluizen. Het hart is met het brein het best geëvolueerde orgaan dat we hebben, maar het zo feilbaar verklaren zoals soms gebeurt is m.i. not done.
Ik geloof nog eerder, dat die Argentijn in Rome feilbaar is.

> Sterkte met je gezondheid.
Bedankt, Sjorsoll. Als je mij goed hebt gevolgd, dan kun je weten, dat mijn cardiologen denken, dat ik fiets, terwijl ik echt wel in bepaalde opzichten buitengewoon intensief wielren. Ze moesten eens weten. Ik sta echter nog steeds onder hun regime en aangezien ze er zoveel mogelijk het zwijgen toedoen (Aartsvader R is er niks bij) blijft de status quo gehandhaafd. Catch-22. Van een levenslange substitutie van schildklierhormoon kom ik niet af, maar ik voel me beter dan misschien wel 10 jaar terug, hoogstwaarschijnlijk ook omdat de incubatietijd van de immuunziekte met subtiele impact op prestatievermogen ook extreem lang is geweest.

Moet voor jou wel extra heftig zijn dit allemaal. Heftig dat het je zomaar kan overkomen.